Hoewel het werk of de studie doorgaans een grote rol speelt in het ontstaan van burnout, is het niet het enige dat spanning veroorzaakt. Er kunnen talloze andere omstandigheden in het leven van het slachtoffer aanwezig zijn die een duit in het zakje doen. Tijdelijk stoppen met werken of studeren alléén is vaak niet genoeg om de stress voldoende te laten afnemen. Ook de thuissituatie zal breed geanalyseerd moeten worden, waarbij zoveel mogelijk stressfactoren moeten worden weggenomen.

Wie de stressbronnen niet voldoende onder de loep legt zal lastig van spannings- en uitputtingsklachten afkomen. Technieken en behandelingen om spanning in het lichaam te verlagen, zoals meditatie, massage, yoga, lichaamswerk, zenuwstelseltrucjes of ademhalingsoefeningen zijn weliswaar handig om de symptomen te laten zakken maar nemen de oorzaken niet weg.

Bij het wegnemen van deze oorzaken moet niet alleen gedacht worden aan werkstress, grote financiële problemen, relatieproblemen of mantelzorg, maar álle verplichtingen en verantwoordelijkheden. Dit zijn bijvoorbeeld gezinstaken, het huishouden, administratie en familieaangelegenheden maar ook verplichtingen vanuit religie of verenigingen. Voor scholieren en studenten kan gedacht worden aan prestatiedwang, sociale verplichtingen, groepsdruk of stress vanuit social media. Ook “positieve” activiteiten zoals bijbaantjes, verjaardagen, borrels of uitjes moeten niet vergeten worden, vooral wanneer deze als een verplichting of last worden ervaren.

Het is noodzaak om er zoveel mogelijk af te schaffen, aan anderen over te laten of los te laten, waarbij liefde en aandacht aan zichzelf kunnen worden geschonken en er ruimte komt voor kalmte en ontspanning. De som van al dit soort belastingen is voor lichaam en zenuwstelsel namelijk precies hetzelfde als een fulltime baan. Tijdens de burnout is het dus tijd om ze te laten varen.

Er wordt vaak over het hoofd gezien dat het hebben van de burnout zelf óók een stressbron is. Men kan enorm angstig zijn dat de lichamelijke klachten nooit meer over zullen gaan, dat men niet meer kan stoppen met huilen of dat het allemaal de eigen schuld is. Aanvaarding van de situatie en het loslaten van de burnout is dus een belangrijk onderdeel van deze pijler. Wie zich niet voortdurend bezighoudt met de klachten en de vraag “wanneer gaat het nou eens over?” kan sneller herstellen. Vechten tegen de burnout of de klachten werkt averechts; wie stopt met vechten zal de strijd eerder winnen.

Onzindingetjes

Wat ook niet vergeten moet worden zijn de minder voor de hand liggende zaken zoals burenruzies, verkeerslawaai, pesterijen en andere aanhoudende externe factoren. Een burnout kan zomaar in stand blijven wanneer er langdurig gedoe is met een buur, lopende klachten- of juridische procedures, maar ook als er bijvoorbeeld elke vijf minuten een bus of brommer langs de woning raast. Dergelijke zaken spelen een grote rol omdat een burnoutpatiënt overgevoelig is voor spanning en prikkels; iets waar gezonde mensen weinig last van hebben kan bij burnout het zenuwstelsel dusdanig aanjagen dat ontspanning niet meer mogelijk is.

Ook allerlei dingen die vrij onschuldig lijken, zoals voortdurende ergernissen door het lezen van het nieuws of het scrollen op social media moeten niet genegeerd worden. Zelfs iets simpels als een keukenkastje dat niet goed dicht wil kan een flinke stressbron zijn. De reflex van het lichaam op dergelijke “onzindingetjes” is sterk uitvergroot; men kan er eenvoudigweg niet meer tegen maar weet dit niet omdat men eraan gewend is. Het zenuwstelsel blijft ondertussen stressreacties afgeven waardoor rust en herstel gehinderd worden.

Er zal dus een analyse moeten worden gemaakt van álle aanwezige stressfactoren en er moeten stappen worden ondernomen om deze te verminderen of het liefst helemaal weg te nemen. De patiënt heeft hier waarschijnlijk hulp bij nodig, want nadenken en concentreren is lastig en men is vaak niet meer in staat om oplossingen te bedenken of beslissingen te nemen. Men is bovendien gewend om ondergedompeld te zijn in allerlei drukte en bezigheden; wie stopt met werken heeft al gauw het gevoel “niets uit te voeren” en ziet door de plotseling ontstane leegte mogelijk niet in dat er dan alsnog talloze andere belastende factoren aanwezig zijn.

Inzichten

Nu lijkt het misschien overbodig om met zo veel woorden uit te leggen dat men stressbronnen moet uitschakelen. In de praktijk zijn er echter veel mensen die zich vooral vanwege gewenning en dagelijkse routine niet realiseren wat er naast werk of studie allemaal nog meer voor spanning zorgt. Ideeën als “ja, maar dit hoort toch gewoon bij het leven?” of “ik moet me voor zoiets kleins toch niet aanstellen?” worden soms fanatiek doorgevoerd en dit zal doorbroken moeten worden.

Het blindelings accepteren van allerlei spanning en overbelasting “omdat het er nou eenmaal bijhoort” is een bijzonder grote sluipschutter in het veroorzaken en in stand houden van burnout en een afwijzing van wat men als persoon nodig heeft. Door duidelijk te wijzen op zélfs de “onzindingetjes” krijgen mensen het inzicht dat hun leven volzit met stressbronnen die niet als zodanig worden herkend.

Ook behandelaars kijken niet breed naar alle stressfactoren die meespelen. Er wordt meestal alleen aandacht besteed aan het werk en/of aan relatieproblemen en daarmee wordt de invloed van alle overige zaken stevig onderkend. Er bestaan zelfs behandelaars, maar ook maatschappelijke- en overheidsorganisaties, die nog steeds van mening zijn dat een burnout uitsluitend arbeidsgerelateerd is. Dit is echter een achterhaalde gedachte; het lichaam kent geen onderscheid tussen werkstress of andere stress.

Het wegnemen van de stressfactoren, van groot tot klein, is de eerste pijler waaraan gewerkt moet worden om burnout te herstellen. Daarbij kunnen de grootste boosdoeners als eerste worden geregeld (niet werken, dagelijkse verplichtingen loslaten en aanvaarding van de situatie). Daarna kunnen de kleinere of lastiger op te lossen zaken één voor één worden aangepakt. 

Natuurlijk is niet alles oplosbaar en niet iedereen hoeft op zoek te gaan naar lastige keukenkastjes, maar als de top 10 van stressbronnen wordt opgelost en er bewustzijn ontstaat over wat er allemaal nog meer voor spanning kan zorgen is men al een heel eind op weg naar een goed herstel.

Overbelasting kan pas herstellen als de oorzaken daarvan worden weggenomen. Wordt deze pijler overgeslagen, dan zullen alle andere maatregelen, welke er ook gekozen worden, weinig effectief zijn.

Lees verder: de tweede pijler.